Киришүү

Биз асмандан белгилүү өлчөмдө суу түшүрдүк жана аны жер жүзүндө жайгаштырдык; албетте, Биз аны (соолутуп) жок кылууга кудуреттүүбүз.

Ошентип, аны менен силерге курмалардан, жүзүмдөрдөн бакчалар-бактар өстүрдүк, ичинде көптөгөн жемиштер бар; силер алардан жейсиңер.

Жана (дагы көптөгөн) Тур-и Синада чыккан бир дарак (түрүн да жараттык); ал майлуу жана жегендерге бир катык боло турган түшүм берет.
(Мүминун Сүрөсү, 18-20)

Бакчаңыздагы мөмө дарактары, үйүңүздүн терезесинен көрүнгөн карагай токойу же унааңыз менен баратканда жолдун четинде өсүп турган чынарлар жөнүндө тереңирээк ойлонуп көрдүңүз беле? Бул өсүмдүктөрдүн кантип пайда болоорун, кандай баскычтардан өтүп бир даракка айланаарын билесизби? Же өсүмдүктөр сиз үчүн бир кооздук гана болуп саналабы? Же «болсо да болот, болбосо да» деп ойлойсузбу? Эгер минтип ойлосоңуз жаңылышасыз. Себеби кооз болуп көңүлүңүзгө жаккандан тышкары, дем алууңузга шарт түзгөн атмосферадагы тең салмактуулуктар, кычкылтектин жетиштүү көлөмдө болушу, ашыкча көмүр кычкыл газынан ууланбашыңыз, атмосферадагы нымдуулуктун адамды кыйнай турган деңгээлге көтөрүлбөшү, жашаган жериңиздеги абанын өтө суук же өтө ысык болбошу, башкача айтканда, эч кыйналбай өмүр сүрүшүңүздүн көп тарабы негизинен өсүмдүктөрдөн көз-каранды. Өсүмдүктөрдүн сизге пайдалары булар менен эле чектелбейт. Бүт организмдер сыяктуу, сиз дагы жашооңузга керектүү витаминдер менен минералдардын көп бөлүгүн өсүмдүктөрдөн аласыз.

Өсүмдүктөрдүн организмдердин жашоосуна таасир берген негизги өзгөчөлүктөрү, кантип фотосинтез жасап азык өндүрөөрү, топурактан алган заттарды кантип чоң дарактардын эң учундагы бутактарына чейин таратаары сыяктуу кереметтүү касиеттерин «Өсүмдүктөрдөгү жаратылуу кереметтери» (Bitkilerdeki Yaratılış Mucizesi) аттуу китепте терең караганбыз. Бул китепте болсо өсүмдүктөрдүн башка тарабы, уруктары жөнүндө сөз кылабыз.

Урук темасын бул китепте тереңирээк кароодогу максат адамдардагы көнүмүштүк пардасын ачуу болуп саналат. Ар бир адам урукту тааныйт, эмнеге окшошоорун билет, өсүмдүктөрдүн уруктардан өсүп чыгаарынан кабардар. Бирок кантип жыгачка окшогон бир нерседен бири-бирине окшогон, окшобогон ар түрдүү өсүмдүктөрдүн чыгаарын, бүт өсүмдүктөргө тиешелүү маалыматтардын кантип уруктарга жазылаарын, ал маалыматтардын кантип бир-бирден коддолоорун балким эч ойлонбогон чыгаар.

Кантип тактайга окшогон бир буюмдан кантынын өлчөмү эң туура белгиленген, жыты менен даамы өзгөчө болгон мөмөлөр чыгат? Даракты чыгарып, мөмөлөрдү даракка жайгаштырган урук өзүбү? Мөмөлөрдүн же гүлдөрдүн формасын, түсүн урук белгилейби? Дарак жөнүндөгү маалыматтарды эч кемин калтырбай ичиндеги эмбрионго урук өзү жазып койгонбу?

Мындай суроолор адамдын оюна эч келбеген болушу мүмкүн. Бирок адам бул суроолор жөнүндө бир саамга ойлонгондо, «бир урук дарак жасаганды кайдан билет?» деген суроонун жообуна да кызыгып баштайт. Тактайга окшогон бир буюм кантип жасаган дарагынын кандай форма жана түзүлүштө болоорун аныктай алат? Өзгөчө ушул суроо абдан маанилүү. Себеби уруктан кандайдыр бир жыгач жыйындысы чыкпайт. Мисал катары миңдеген өсүмдүк түрлөрүнүн арасынан кандайдыр бир алма дарагын алалы. Алма дарагы, белгилүү болгондой, топуракка ташталган бир уруктан өсүп чыгат. Урук – кичинекей бир нерсе; бирок кандай болгону белгисиз, ал уруктун ичинен белгилүү бир убакыттан кийин узундугу 4-5 метр жана салмагы жүздөгөн килограмм болгон чоң бир дарак келип чыгат. Дарактагы алмалар атайын жылмалангандай болгон кабыктары, өзгөчө ароматы, ичиндеги канттуу суусу менен кемчиликсиз болушат. Уруктун өзүнө салыштырмалуу эбегейсиз чоң болгон бул даракты жасоодо колдоно турган материалы башында өзүнүн ичиндеги азык запасынан, андан соң болсо топурак менен күндүн нурунан гана турат.

Алма мисалынан да көрүнүп тургандай, уруктар ичинде транспорттук системасы, топурактагы заттарды сиңирүүгө керектүү тамырлары болгон жана абдан мыкты долбоорлонгон жандуу бир организмди жасайт. Адам дагы, ушунчалык акылы менен, дарактын сүрөтүн окшоштуруп тартууда да канча кыйналат; бир дарактын тамырлары менен бутактарындагы майда-чүйдөлөрдү тартуу болсо алда канча татаал бир жумуш. Ал эми урук болсо бул абдан комплекстүү организмди бүт системалары менен бирге, жандуу кылып жасайт.

Бул жерде урукту «жасайт» деп айтып жатабыз; бирок бир жагдайды эске салалы: уруктун өзүнчө бир акылы, аң-сезими жана эрки жок. Демек, дарактарды жана өсүмдүктөрдү бүт укмуштуу системалары менен бирге урук өзү иштеп чыккан деп айтууга болбойт. Эгер бирөө мындай көз-карашты айткан болсо, анда ал «урук абдан –ал тургай, адамдан да- акылдуу жана илимдүү бир нерсе» деген жыйынтыкка барышы керек. Албетте, мындай көз-караш чындыкка туура келбейт.

Мунун жообу болсо –китепте бүт далилдери менен каралгандай- төмөнкүчө: уруктун ичинде абдан улуу бир акыл жана абдан терең маалыматтар жашырылган. Бирок бул акыл менен маалыматтар, албетте, уруктун өзүнө тиешелүү эмес. Урукту түзгөн заттардын, молекулалардын, ал молекулалардын атомдорунун акылы жана илими бар деп айтканга болбойт, демек бул маалыматтар уруктун ичине кандайдыр бир жол менен жайгаштырылган. Андай болсо бул маалыматтарды ким жайгаштырган?

Адам мына ушинтип ойлонгондо өтө маанилүү чындыктарга жетет. Урук – өз алдынча эч нерсе жасай албаган, кургак, жансыз бир нерсе. Уруктарга бул маалыматтар өтө кудуреттүү бир Зат тарабынан жайгаштырылган. Теңдешсиз кудуреттүү бул Зат – Аллах. Уруктарды Аллах дарак жасай ала турган маалымат жана система менен жараткан. Топуракка ташталган ар бир урук Аллахтын илими менен курчалган; Анын илими менен чоңоюп өрчүп, өсүмдүккө айланат:

Кайыптын ачкычтары Анын Кабатында, Андан башка эч ким кайыпты билбейт. Кургактыкта жана деңиздеги бүт нерсени Ал билет. Анын кабары болбостон, бир жалбырак да түшпөйт; кара жер койнундагы бир даана дан болсун, бардык суулуу же кургак нерселер болсун (бардыгынын кабары) Анык китепте бар. (Энъам Сүрөсү, 59)

Акылдуу План, Башкача Айтканда, Жаратылуу

Китепте кез-кезде колдонулган «долбоор, план» сөздөрүнүн маанисин туура түшүнүү керек. Аллахтын бүт ааламды кемчиликсиз бир план (долбоор) менен жаратышы Раббибиз алгач план түзүп, анан жараткан деген мааниге келбейт. Асмандардын жана жердин Раббиси Аллах жаратуу үчүн кандайдыр бир «план» түзүүгө муктаж эмес. Аллахтын бир нерсенин планын, долбоорун түзүшү менен жаратышы бир учурда болот. Аллах мындай кемчиликтерден таза. Аллах бир нерсенин же бир иштин болушун кааласа, ага «Бол» деп айтышы гана жетиштүү болот. Куран аяттарында мындай деп айтылат:

Бир нерсени каалаганда, Ал «Бол» деп гана буйрук берет; ал ошол замат болуп калат. (Йасин Сүрөсү, 82)

Асмандарды жана жерди (эч нерсени өрнөк албастан) жараткан. Ал бир иштин болушун чечсе, ага бир гана «Бол» деп айтат, ал ошол замат болуп калат. (Бакара Сүрөсү, 117)

1. Бөлүм: Уруктагы Сыр

Азыр эгип жаткан (урук)ту көрдүңөрбү?
Аны силер өстүрөсүңөрбү, же өстүргөн Бизбизби? Эгер кааласак, чындыгында аны бир куураган чөп кылмакпыз; натыйжада таң калып-калмаксыңар.
(Вакыа Сүрөсү, 63-65)

Төмөнкү сүрөттөрдү караңыз. Бир караганда кургак тактай бөлүктөрүнө окшогон бул нерселер эмнелер? Бул нерселерден жандуу бир организм чыгышы мүмкүнбү?

Бул сүрөттөрдү караган көп адамдар буларды мөмөнүн данектери же чырпыкка окшогон заттар, ал тургай, бир ыпыр-сыпыр деп да ойлогон болушу мүмкүн. Андай болсо, сиз кээ бирлер «ыпыр-сыпыр» деп ойлогон бул нерселерди алып, бакчаңыздагы же үйүңүздөгү бир гүл идишинин ичиндеги топуракка көмүп, белгилүү убакыт күтүңүз. Белгилүү убакыттан соң эмне болот деп кызыксаңыз, арткы бетти ачып караңыз жана жыйынтыкты көрүңүз.

Арткы беттеги сүрөттөрдөн көрүнүп тургандай, бул «кургак тактай бөлүктөрү» - уруктар. Жана бул уруктар ылайыктуу шарттар түзүлгөндө, өнүп чыгып ар кандай өсүмдүктөрдү пайда кылып таң калтырышат. Бул кичинекей, кургак нерселерди кайсы өзгөчөлүк бир тактай сыныгынан айырмалайт?

Уруктарды башка нерселерден айырмалоочу абдан маанилүү бир өзгөчөлүгү бар. Уруктарда ал тиешелүү болгон өсүмдүктүн ар бир бутагы, ар бир жалбырагы, ал жалбырактардын саны, формасынын кандай болоору, кабыгынын кандай түстө жана калыңдыкта болоору, азык жана суу ташыган түтүктөрүнүн эни (туурасы), саны, өсүмдүктүн узундугу, мөмө берип-бербеши, берсе ал мөмөлөрдүн даамы, жыты, формасы, түсү жөнүндөгү –кыскасы, бир өсүмдүк менен байланыштуу- бүт маалыматтар болот.

Урук жөнүндө эч нерсе билбесек жана бул затты биринчи жолу көрүп жатсак, эмне ишке жарай турганын да эч билбесек –сүрөттөн көрүнүп тургандай- уруктардын ичинен эч бири экинчисине окшобогон сансыз өсүмдүктөрдүн чыга алаарын, бул өсүмдүктөрдүн кээ бирлеринин бир канча метр бийиктикке жете алаарын болжоп биле алмак белек? Албетте, биле алмак эмеспиз.

Кургак тактай бөлүгүнө окшогон бир буюмдан жыпар жыттуу, түсү, формасы кооз болгон сансыз гүлдөр; ромашкалар, жоогазындар, азалиялар, каз тамактар, нарцисстер, розалар, бинапшалар (фиалка) чыгат деп ойломок эмеспиз. Ар түркүн мөмөлөрдүн шабдалынын, кокостун, алмуруттун, айванын, тыттын, өрүктүн ушул уруктардан чыккан дарактарда бышып жетилээрин; кичинекей кара, күрөң же сары нерселердин бүлдүркөндөрдү, апельсиндерди, мандариндерди, дарбыздарды, алчаларды, калемпирлерди, помидорлорду пайда кылаарын элестете да алмак эмеспиз.

Ошондуктан урук жөнүндө терең ойлонуу керек. Миллиондогон жылдан бери уруктардын ичинде өсүмдүктөргө тиешелүү бүт маалыматтардын сакталып келгенин жөнөкөй бир нерседей көрбөө керек. Бул жөнүндө ойлонгон адамдын түшүнүгү абдан өсүп, көп кубулуштарга болгон көз-карашы өзгөрөт. Муну жакшыраак байкап түшүнүү үчүн адамдын өзүнүн жанындагы, мисалы үйүндөгү жашылча-жемиштер, гүлдөр, мөмө-чөмөлөр жөнүндө ойлонуп башташы жетиштүү болот.

Göklerde ve yerde nice ayetler vardır ki, üzerinden geçerler de, ona sırtlarını dönüp giderler. (Yusuf Suresi, 105)

Мисалы, бир урук дарбызга айланышы үчүн ага кандай маалыматтар керек, ойлонуп көрөлү. Бир тилим дарбызды колубузга алып карасак, абдан мыкты бир тартипти көрөбүз. Бул тартипти түзгөн маалыматтардын баары дарбыздын уруктарында болот. Дагы жакшылап караганыбызда дарбыздын уруктарынын ар биринин ичке бир байламта (жипче) менен суулуу бөлүккө туташтырылганын, уруктардын ичке бир кабык менен оролгонун көрөбүз. Бул кабыктын түзүлүшү жөнүндөгү маалымат дагы, дарбызды даамдуу кылган канттын өлчөмү, маңызы жана даамы жөнүндөгү маалыматтар дагы уруктарында болот. Мындан тышкары, дарбыздын кабыгындагы оймо-чиймелер, кабыктын калыңдыгы, бетиндеги момдуу түзүлүш жөнүндөгү маалыматтардын баары уруктарда коддолгон. Кабыкты түзгөн клеткаларга бир курулуш устасы да жасай албай турганчалык жылмакай бир кыртышты жасаткан маалымат да уруктарда болот.

Karpuz çekirdeklerindeki detaylı tasarımı inceleyen bir insan çok önemli bir gerçeğe ulaşacaktır. Bu küçücük çekirdeklerin içinde, tadıyla, kokusuyla, koruyucu kabuğuyla kusursuz bir meyvenin bilgilerinin yerleştirilmesi bir yaratılış mucizesidir.

Дүйнөнүн бүт тарабында дарбыздардын бирдей өзгөчөлүктө болушунун себеби да урукта сакталган ушул маалымат. Ошондуктан дүйнөнүн кайсы тарабына барбайлы, дарбыздын уруктарынан алып топуракка тиксек, белгилүү убакыттан кийин бир дарбыз өсүмдүгү өсүп чыгып, андан соң бул өсүмдүктүн үстүндө кичинекей дарбыздар пайда болуп, алар акырындап чоңоюп, чыныгы бир дарбызга айланганын көрөбүз.

Дагы бир мисал берели, жана ийне жалбырактуу бир дарактын өзгөчөлүктөрү менен чөл өсүмдүктөрүнүн өзгөчөлүктөрүнүн кээ бирлерин алып, салыштыралы.

Кышында жер тоңуп калганы үчүн дарактын тамырлары белгилүү убакыттан соң топурактан суу ала албай калат. Ошондой эле, кышында жамгыр абдан аз жаап, көбүнчө кар жаайт. Ошондуктан дарактар кыш мезгилиндеги кургакчылыкка чыдамкай болушу керек. Дарактарга мындай чыдамкайлыкты жалбырактары берет. Мисалы, көп ийне жалбырактуу дарактардын жалбырактары катуу бир тери сыяктуу болот жана түшпөйт. Жалбырактардын бетиндеги момдуу түзүлүш суунун бууланып чыгып кетүүсүн азайтат жана бул чыдамкайлык жалбырактардын түшүшүнө же суу басымынан улам өсүмдүктүн соолуп калышына бөгөт болот. Мындан тышкары, ийне жалбырактуу дарактардын жалбырактарынын көпчүлүгү ийне сымал болуп, тоңго карата да чыдамкай келет.

Ошондой эле, бул өсүмдүктөр жаз мезгилинде жаңы жалбырак ачканда энергия топтошот. Жана жалбырактардын чыдамкайлыгы да бул өсүмдүктөр үчүн маанилүү. Себеби бул өсүмдүктөр аба-ырайынын ар бир мүмкүнчүлүгүнөн пайдаланып, фотосинтез жасап, азык жыйнашат. Жалбырагы түшпөгөн дарактардын формасы көбүнчө учтугуй (конус) формада болот жана мындан улам үстүлөрүнө көп кар турбай, бутактары салмактан сынбайт. Мындан тышкары, калган карлар даракты сууктан коргоп, жалбырактардан нымдуулуктун чыгышын азайтып, суу жоготуусуна бөгөт болот.1

Her ağaç türü farklı bir görünüme sahiptir. Bu görünümle ilgili tüm bilgiler de tohumlarda saklanmıştır.

Чөлдө жашаган бир өсүмдүк үчүн кургакчылык эң чоң коркунучтардын бири. Жаан-чачындын качан жаашынын белгисиз болушу, кум бороондору, күндүн ысыктыгы сыяктуу терс факторлор кадимки шарттарда өсүмдүктөрдүн тукум курут болушуна алып келиши мүмкүн. Бирок чөл өсүмдүктөрүн же кургак климаттарда өскөн башка өсүмдүктөрдү караганыбызда, аларды ошол шарттарга чыдамдуу кылган өзгөчө касиеттеринин бар экенин көрөбүз. Уруктарынын түзүлүшү, көбөйүү формалары ушундай шарттарда урпагын улантканга ыңгайлаштырылган.

Буга чөл өсүмдүктөрүнүн уруктарынын курамындагы кээ бир заттардан мисал келтирели. Көптөгөн чөл уруктарында алардын өнүп чыгышына жолтоо болуучу ар кандай заттар болот. Мисалы, Sinapis alba аттуу өсүмдүктүн мөмөлөрүндө уруктун өнүп чыгышына жолтоо болуучу «бластоцель» заты болот. Аризонадагы кээ бир чөл өсүмдүктөрү дагы курамындагы кээ бир заттардан улам көпкө созулган уйку периодунан кийин гана көчөт чыгарышат. Мисалы, Lepidium lasiocarpum аттуу өсүмдүк бир жылдан соң, Streptanthus arizonicus 26 айдан соң өнүп чыкканга даяр болот. Бул заттардын болушунун мааниси өзгөчө кургакчылык мезгилинде даана көрүнөт.2

Бул эки өсүмдүктүн мисал келтирилген өзгөчөлүктөрүнүн баарынын маалыматы уруктун эмбрионунда бар дегенди билдирет. Жалбырактарын төкпөгөн өсүмдүктөр менен чөл өсүмдүктөрүнүн арасындагы ушул бир канча айырмачылык дагы өсүмдүктөрдүн уруктарынын ичинде канчалык көп жана терең маалыматтардын коддолгонун апачык көрсөтүүдө.

Çöl bitkilerinin susuzluğa ve sıcağa dayanıklı bir yapılarının olması da bu bitkilerin tohumlarına kodlanmış olan bilgilere bağlıdır. Bu çeşit çeşit bilgiyi küçücük tohumların içine sığdıran, elbette sonsuz bir kudret sahibi olan Allah'tır.

Розанын кызыл өңү, жалбырактарындагы ийилген жерлердин ар биринин кандай болоору, канча жалбырактуу болоору, жалбырактарынын жумшактыгы, баркыт сымал түзүлүшү, розага жыт берген заттардын өлчөмү, булардын баары – маалымат. Баклажанга сыя-кара түс берген, үстүн лактуу кабык менен орогон, ичине уруктарын тизген, сабын бекем кылган, сабынын ичиндеги транспорт түтүктөрүнүн узундугун аныктаган маалыматтардын баары эмбриондо жазылуу. Кургак таякка окшогон асма бутактарынан таттуу жана суулуу баштыкчаларга окшогон жүзүмдөрдү чыгарган да ушул маалымат. Жүзүмдүн кабыгын жаңгактын кабыгынан айырмалуу кылган, бул эки мөмөнүн түсүн, даамын, жытын, ичиндеги витаминдерин аныктаган, бирин суулуу бирин кургак кылган да уруктардын эмбриондорундагы маалыматтар.

Өсүмдүктөр алгач пайда болгондон бери урук аркылуу көбөйгөн түрлөрдүн баарында бул маалыматтар болуп келген. Бул жерге чейин айтылгандардан да көрүнүп тургандай, бул маалыматтар болбосо, ал өсүмдүк да болбойт. Бул жерде төмөнкүдөй суроо туулат:

Урукка бул маалыматтар ким тарабынан киргизилген?

Бул суроонун жообун китептин киришүү бөлүмүндө бергенбиз. Бирок бул жерде дагы бир жолу эске салуу туура болот. Бул кереметтүү маалыматтардын баарын уруктун ичине бүт нерсенин Жаратуучусу Аллах орноткон.

Kupkuru tohumlardan kusursuz güzellikteki, ren garenk bitkileri, meyveleri çıkartan göklerin ve yerin Rabbi olan Allah'tır.

Кичинекей бир уруктун ичине мынчалык кереметтүү маалыматтын орнотулушу жана уруктардын башка өзгөчөлүктөрү ыймандуулар үчүн Аллахтын теңдешсиз жаратуу чеберчилигине мисал болот. Алардын ыйманынын бекемделишине, Раббибизге жакындашына себепчи болот. Аллах бүт нерсеге кудуреттүү экенин миңдеген беттик маалыматтарды кичинекей уруктарга орнотуу, теңдеши жок, ар түркүн өсүмдүктөрдү бул кичинекей нерселерден чыгаруу аркылуу бизге дагы бир жолу көрсөтүүдө. Уруктардан өсүмдүктөрдү чыгарган бир гана Аллах. Бул чындык Куран аяттарында төмөнкүчө айтылат:

Азыр эгип жаткан (урук)ту көрдүңөрбү? Аны силер өстүрөсүңөрбү, же өстүргөн Бизбизби? Эгер кааласак, чындыгында аны бир куураган чөп кылмакпыз; натыйжада таң калып-калмаксыңар. (Вакыа Сүрөсү, 63-65)

Башка бир аятта урукту жаратып, топурактын ичине түшкөндө аны жарып ичинен жаңы бир өсүмдүк чыгаргандын да Аллах экендиги төмөнкүчө кабар берилет:

Данекти жана урукту жаруучу – бул шексиз Аллах. Ал тирүүнү өлүүдөн чыгарат, өлүүнү болсо тирүүдөн чыгарат. Мына Аллах ушул. Андай болсо кантип бурулуп кетүүдөсүңөр? (Энъам Сүрөсү, 95)

Чындык ушунчалык ачык көрүнүп турса да, муну түшүнө албаган адамдар жер жүзүндө дайыма болуп келген. Аллахтын бар экенин жокко чыгарган адамдар бул жаратуу кереметин көрмөксөн болуп, уруктун пайда болушун кокустуктар менен түшүндүрүүгө аракет кылышкан жана дагы эле аракет кылышууда. Бирок канчалык аракет кылышпасын, жыйынтык өзгөрбөйт. Акылдуу жана жүрөгү ак ар бир адам уруктагы кемчиликсиз түзүлүштөрдү жана ичиндеги кереметтүү маалыматты изилдегенде, мунун кокустан пайда боло албашын түшүнөт жана бир Жаратуучу тарабынан жаратылгандыгына күбө болот. Китептин кийинки бөлүмдөрүндө да каралгандай, уруктардагы тартип менен ичиндеги маалыматтардын өзүнөн-өзү пайда болушу эч мүмкүн эмес.

İçleri şekerli su dolu, lezzetli üzümler üstte görülen kuru ağaç dallarında yetişir. İncecik bir dalın üzerinde kilolarca üzüm yaratan hiç kuşkusuz ki Allah'tır.

Dipnotlar

1-Harry J. Fuller, The Plant World, s.85-86

2- www.britannica.com/bcom/eb/article/1/0,5716,120821+4+111095,00.html

2. Бөлүм: Уруктардын Түзүлүшү Жана Калыптанышы Көрбөй жатышабы; Биз сууну түшүмсүз жерге айдап, аны менен эгин өстүрүүдөбүз; андан малдары, өздөрү жеп жатышат? Дагы эле көрүшпөйбү? (Сажда Сүрөсү, 27) Айланаңызда көргөн бир канча метр узундуктагы дарактар, жыпар жыты менен ырахат тартуулаган гүлдөр, жашылча-жемиш, мөмө-чөмөлөр сыяктуу көптөгөн өсүмдүктөр башында урук болчу. Бул уруктар кандай этаптардан өтүп калыптанган? Уруктун пайда болушунун биринчи этабы гүлдүү өсүмдүктөрдөгү чаңчаларды, башкача айтканда, эркек клеткаларын ташуу болуп саналат. Шамал, чымын-чиркейлер, жаныбарлар же башка кандайдыр бир жол менен сапар тарткан эркек көбөйүү клеткалары (чаңчалар) аягында гүлдөрдүн ургаачы көбөйүү органдарына жетет. A. DİPLOİT SAFHA B. HAPLOİT SAFHA C. Mayoz D. İkili Döllenme 1. Anter 2. 2n Kromozomlu Bitki 3. Fide 4. Tohum 5. Tohum kabuğu 6. Embriyo (2n) 7. Besindoku (3n) 8. Polen Tüpü 9. Sperm (n) 10. Antipot Hücreleri 11. Endospermi oluşturacak hücre (sekonder çekirdek) 12. Sinerjitler 13. Yumurta (n) 14. Tohum taslağının dikine kesiti a. Yumurtalık içinde tohum taslağı b. Polen kesesinde, mikrosporları oluşturan ana hücreler c. Tohum taslağı ana hücresi mayoz bölünme geçirerek megaspor oluşur d. Mayoz bölünme sonucunda polen taneciklerinde 4 tane haploit (n) mikrospor oluşur e. Tozlaşmadan sonra polen tanesinden yumurtalığa kadar polen tüpü oluşur. Tüp içerisinde vejetatif ve generatif olmak üzere iki çekirdek bulunur. f. Mayoz g. Mitoz h. Mayoz bölünme ile oluşan 4 hücreden 3'ü ölür diğeri (megaspor) ise 3 mitoz geçirerek 8 çekirdekli embriyo kesesini oluşturur. i. Polen taneleri dağılır j. Erkek gametofit k. Polen tüpü tohum taslağına ulaştığında spermlerden bir tanesi yumurtayı dölleyerek embriyoyu diğeri de sekonder çekirdeği dölleyerek endospermi oluşturur. Bu şemada bir bitkinin çiçeklenmesinden tohum oluşumuna kadar gerçekleşen aşamalar görülmektedir. Böyle bir işlemin tesadüfen ortaya çıkamayacağı akıl sahibi her insan için açık bir gerçektir.(Musa Özet Osman Arpacı, Ali Uslu, Biyoloji 3, Surat Yayınları, s.17) Гүлдөрдүн так ортосунда мөмө жалбырактарынан (энеликтерден) турган бир же бир канча ургаачы орган болот. Ар бир ургаачы органдын эң үстүңкү бөлүгүндө болсо бир урчук, анын астында урчукту кармаган бир моюнча жана эң астында урук долбоорлорун камтыган барсайган бир энелик без болот. Эркек органдардан келген гүл чаңчалары үстү жабышчаак бир суюктук менен капталган урчукка конуп, андан соң моюнча аркылуу түбүндөгү энелик безге барышат. Бул жабышчаак суюктуктун абдан маанилүү бир кызматы бар: гүл чаңчалары моюнчанын астындагы энелик безге жетмейинче, ал жердеги урук долбоорлорун уруктандыра алышпайт. Бул жабышчаак суюктук гүл чаңчаларынын айланага чачылып, ысырап болушуна бөгөт болот. A. Kabuksuz Tohumlu Bitkilerde (Gymnospermlerde) B. Çiçekli Bikilerde (Angiospermlerde) C. (Tek çenekli bitkilerde) D. (Çift çenekli bitkilerde) a. Kozalaklılarda b. Palmiyelerde c. Graminees d. Orkidelerde e. Düğünçiçeğigiller f. Sebze Benzeri Bitkiler g. Şekerpancarı Benzeri Bitkiler 1. Tohum Zarı 2. Besin Deposu 3. Embriyo 4. Tohum Zarı 5. 1 Çenekli Embriyon 6. Tohum Zarı ve Kılıf 7. Dış Besi Dokusu 8. 2 Çenekli Embriyon Değişik bitki türlerine ait olan bu tohum taslaklarında yedek besin deposunun ve embriyonun şeklinin birbirinden farklı olduğu görülmektedir.(Grains de Vie. s. 18) Гүл чаңчалары урчуктун үстүнө конгон соң чоңоюп баштайт. Жетилген ар бир чаңчада эки сперма клеткасы болот. Өзүнө түрдөш бир гүлдүн урчугуна жабышкан чаңча тамырдай ичке бир түтүк чыгарып, ургаачы органдын моюнчасынан энелик безди көздөй созот. Түтүкчө узарып энелик безге жеткенде үзүлөт жана ичиндеги спермалар эркиндикке чыгат. Ошентип спермалардын бири энелик бездеги жумуртка клеткасы менен биригет. Бул келечекте урукту пайда кылат. Экинчи ядро болсо ошол эле урук долбоорундагы башка клеткалар менен биригип, уруктун өнүп чыгышына керектүү азык кампасын пайда кылат. Мына ушул кубулуш уруктануу (чаңдашуу) деп аталат. Уруктануудан белгилүү убакыт өткөн соң урук пайда болот. Уруктануудан соң пайда болгон ар бир урукта бир өсүмдүк эмбриону менен бир азык кампасы болот. Өсүмдүк жөнүндө башынан бери айтылган маалыматтардын баары ушул эмбриондо орун алат; башкача айтканда, эмбрион өзүндө өсүмдүктүн кичинекей бир копиясын алып жүрөт. Азык кампасы болсо өсүмдүк өз азыгын өндүрө турган деңгээлге жеткенге чейин эмбрионду чоңойтот. Уруктардагы азык кампасынын өзгөчөлүктөрү 1. Resimlerde görülen arpa, antep fıstığı, ceviz, pirinç, fındık, kestane gibi tohumlar son derece besleyicidir. 2. Bezelye, içinde şeker depolayan tohumlardandır. 3. Allah tohumları vesile kılarak insanları pek çok yönden rızıklandırmaktadır. Уруктардагы эмбриондун жанындагы азык камы абдан маанилүү. Себеби урук абалындагы бир өсүмдүктүн фотосинтез жасай турган жалбырагы жана топурактан азык ала турган тамырлары жок. Топурактын үстүнө чыга турган бир көчөткө айланганга чейин урук өзүндөгү ушул азыкты колдонушу керек болот. Ошондуктан азык камы уруктун өнүп жетилишине жетиштүү көлөмдө болушу зарыл. Бул жерде кереметтүү бир жагдайга күбө болобуз. Ар бир өсүмдүктүн уругунда дал ага керектүү көлөмдө азык сакталат. Көп убакытка өнбөй чыдоо керек болгон уруктардын (мисалы, кокостун уруктары) ичиндеги азыктын көлөмү менен сууга түшкөндөн кыска убакыттан кийин өнүп баштаган уруктардын (коон, дарбыз ж.б.) ичиндеги азыктын көлөмү бирдей болбойт. Ошондой эле, уруктануудан (чаңдашуу) кийин урук калыптанып жатканда, өсүмдүктүн түрүнө жараша кайсы заттардын кампага коюлаары да белгилүү. Уруктарда көбүнчө крахмал менен белок, кээде болсо буларга кошумча кант менен май да урукта азык катары кампага коюлат. Бул заттардан крахмал сөзсүз керек, себеби урукка керектүү негизги энергияны крахмал берет. Кампага коюлган белоктор болсо өсүмдүккө керектүү башка белокторду жасоодо зарыл болгон аминокислоталарды пайда кылат.3 Эми бул жерде бир саамга ойлонолу. Бул азыктын көлөмү менен курамын ким жөнгө салат? Муну урук жөнгө сала албайт, себеби али урук калыптана элек болот, бул урук пайда боло электе белгиленет. Анда өсүмдүк уруктун кандай этаптардан өтүп, канча убакыттан кийин уруктана алаарын аныктап, азыктын өлчөмүн өзү белгилейби? Мындай ыктымалдыкты кабыл алуу үчүн «өсүмдүктүн өзүнүн акылы жана аң-сезими бар, келечекти пландай алат, өзүнөн көз-карандысыз окуялардан кабардар» деген пикирлерди жана дагы ушул сыяктуу көптөгөн логикасыз көз-караштарды кабыл алуу керек болот. Албетте, акыл жана логикага таянган бир адам муну кабыл ала албайт. Демек, бул жерде апачык бир чындык көрүнүп турат: ар бир өсүмдүктүн уругунун ичине дал керектүү өлчөмдөгү азыкты бүт өсүмдүктөрдүн жана алардын уруктануу этаптарынын, системаларынын Жаратуучусу Аллах салып койгон. Уруктардагы Азык Заттарынын Мааниси İçinde yağ depolayan bu tohumlardan pek çok yönden faydalanılmaktadır. İnsan yaşamı doğrudan ya da dolaylı olarak tohumların varlığına bağlıdır. Уруктануудан (чаңдашуу) соң урук калыптанып жатканда өсүмдүктүн түрүнө жараша крахмал жана белок менен бирге кант менен май да уруктун кампасына азык катары салынат. Крахмал урукка керектүү энергиянын негизги булагы болуп берет. Кампадагы белоктор болсо өсүмдүккө керектүү башка белокторду жасоодо эмбрионго зарыл болгон аминокислоталарды берет. Бирок эмбрион белоктор менен крахмалды сиңирип, аларды өз ичинде бир жерге жылдыра алышы үчүн сууда ээрибей турган бул белок менен крахмалдар химиялык жактан майдаланып, сууда ээрий турган майда бөлүктөргө бөлүнүшү керек болот. Кийинки бөлүмдөрдө каралгандай, урук бул муктаждыкты чече турган бир система менен бирге жаратылган.4 Урук өнүп-өсүп бир өсүмдүккө айланышы үчүн сөзсүз зарыл болгон азык кампасынын болушу бир эле өсүмдүктөр үчүн маанилүү эмес. Уруктардагы бул азыктандыргыч заттар адамдар үчүн да, жаныбарлар үчүн да зор мааниге ээ. Мисалы, буудай, жүгөрү, күрүч, арпа, кара буудай, сулу, таруу, кара күрүч, боб (буурчак) өсүмдүктөрү (буурчак, фасоль, соя, вигна, жер жаңгак) жана кабыктуу жемиштер (Бразилия жаңгактары, кокос, жаңгак, бадам сыяктуу) ичинде азыктандыргыч заттарды камтыган уруктардан. Көбүнчө уруктарда башка заттарга салыштырмалуу кант азыраак болот. Таттуу жүгөрү, каштан, бадам, жер жаңгак жана буурчак (нокот) сыяктуу уруктар болсо башкаларга салыштырмалуу кампасына көбүрөөк кант топтогон уруктардан болуп эсептелет. Кампасына май топтогон уруктарда май уруктар калыптанып жатканда тездик менен көбөйөт. Уруктардан алынган майлардын кээ бирлери зыгыр, пахта, соя, зайтун, жер жаңгак, кастор уругу, кокос, кунжут жана курма өсүмдүктөрүнөн алынат. Бул майлар азык катары колдонулуудан тышкары, бойок, лак, клеенка, сыя, самын жана изоляция материалдарын жасоодо да колдонулууда.5 Бул мисалдардан көрүнүп тургандай, адамдын өмүрү жана ден-соолугу түздөн-түз же кыйыр түрдө уруктардан көз-каранды. Клетчаткасы (целлюлозасы) көп азыктар, курчутмалар (специя), суусундуктар, азык катары жана өнөр-жайда колдонулган майлар, витаминдер жана дары-дармектер адамдар уруктардан пайдаланган тармактардын бир канчасы гана. Уруктардагы Минерал Жана Витаминдер Çinko, kalsiyum, fosfor, E vitamini vs. açısından zengin olan balkabağı tohumları. Кургак уруктардын көпчүлүгүнүн азыктык баалуулугу абдан жогору. Алардан ашкабактын уругу, кунжут жана күн караманын данектеринде дан өсүмдүктөрүнүн уруктарына караганда көбүрөөк белок болот. Мисалы, ашкабактын уруктарынын 30%дан ашууну белоктон турат. Е витаминине бай болгон бул уруктардын салмагынын жарымынан көбү майдан турат. Мунун көпчүлүгү (80%дан көбү) артериосклероздон коргоочу майлар, биздин негизги май кислоталарыбыз жана майда ээрүүчү витаминдерден A, D жана E витаминдери. Уруктарда В витамини да болот, бирок анын өлчөмү уруктун түрүнө жараша өзгөрөт.6 Мындан тышкары, уруктар минералдарга да абдан бай. Мисалы, ичинде көп өлчөмдө темир жана цинк бар. Өзгөчө ашкабактын уруктарында магний да көп. Ошондой эле, көп уруктар жезге бай. Уруктарда кальций, калий жана фосфордун өлчөмү да абдан жогору, аз санда натрий болот. Көп уруктарда йод да кездешет. Ашкабактын уруктарында цинк концентраты бар. Бул касиетинен улам ар кандай ооруларды дарылоодо колдонулат. Мындан тышкары, ашкабактын уруктары кальций, фосфор жана темирге да бай. Ошондой эле, курамында Е витамини жана негизги май кислоталары бар. Уруктарында В витаминдеринин аралашмасы бар, алардын арасында эң көбү ниацин. Yanda iç yapısının şematik anlatımı görülen ayçiçeği tohumlarının meyve kabukları kuru ve sert dokulardan oluşur. Bu nedenle olgunlaştıklarında tohum kabukları çatlamaz. Bu, kabukların içindeki besin değeri yüksek tohumun saklanması için gereklidir. 1. Tepecik 2. Başcık 3. Taç yaprak 4. Yumurtalık 5. Tohum Taslağı 6. Tohum kabuğu 7. Ayçiçeği embriyosu Кунжут уруктары дүйнөдө эң көп колдонулган уруктар. Бул уруктарда май көп (майлуулук деңгээли 55%дан жогору). Кунжут уруктарынын курамында болжол менен 20% белок, кээ бир А жана Е витаминдери, В12 жана фолий кычкылдыгынан тышкары В витаминдеринин көпчүлүгү бар. Көп уруктар сыяктуу кунжут уруктары да минералдарга бай. Кальций, жез, магний, фосфор жана калий сыяктуу цинк менен темир да көп. Кунжут уруктары кальцийдин мыкты бир булагы. Ошондой эле, көп уруктар сыяктуу фосфорго да бай. Кунжут уруктары курамындагы Е витамини же башка факторлордон улам мелүүн бир антиоксидант таасирге ээ.7 Pek çok mineral ve vitamin tohumlarda bulunur. insan yaşamının devamlılığı için tohumların varlığı zorunludur. Bu, diğer canlılar için de geçerlidir. Allah tohumları tüm canlılar için nimet olarak yaratmaktadır. Чийки күн карама данектери (семечкалар) куурулганына жана туздууларына караганда азыктык баалуулугу жогору болуп эсептелет. Кан басымында көйгөйү барлар үчүн күн карама данектери калийге бай, натрийи аз. Күн караманын данектериндеги май (артериосклероздон коргоочу майлар сыяктуу), негизги линолдук (линолевая) кислота жана Е витамини холестерол деңгээлин төмөндөтүү жана жүрөк-кан-тамыр ооруларынын алдын алууда абдан натыйжалуу. Күн караманын данектери болжол менен 25% белоктон туруп, жипчелүү болушат, В витаминине бай. Курамында көп өлчөмдө калий, аз өлчөмдө натрий жана ар кандай деңгээлде цинк, темир жана кальций бар. Күн караманын данектери минералга бай. Жез, марганец жана фосфор да абдан көп, мындан тышкары, магний да бар.8 Бул бир канча мисалдан да көрүнүп тургандай, Аллах уруктарды себепчи кылып адамдарга көп тараптан ырыскы берүүдө. Бул жагынан уруктар өсүмдүктөрдүн өсүшүнүн бир себепчиси гана эмес, шүгүр кылуу керек болгон Аллахтын сый-жакшылыктарынын бири дагы болуп саналат. Силерге Аллах ырыскы кылып берген адал (жана) таза нерселерден жегиле жана эгер жалгыз Ага гана ибадат кылчу болсоңор, Аллахтын нематтарына (жакшылыктарына) шүгүр кылгыла. (Нахл Сүрөсү, 114) Tohum Örnekleri Şimdi ekmekte olduğunuz (tohum)u gördünüz mü? Onu sizler mi bitiriyorsunuz, yoksa bitiren Biz miyiz? Eğer dilemiş olsaydık, gerçekten onu bir ot kırıntısı kılardık; böylelikle şaşar-kalırdınız. (Vakıa Suresi, 63-65) Görmüyorlar mı; Biz, suyu çorak toprağa sürüyoruz da onunla ekin bitiriyoruz; ondan hayvanları, kendileri yemektedir? Yine de görmüyorlar mı? (Secde Suresi, 27) Dipnotlar 3- Malcolm Wilkins, Plantwatching, NewYork, Fact on File Publications, 1988, s.48 4- Plantwatching, s.48 5- Wilfred W. Robbins, T. Elliot Weier, C. Ralph Stocking, Botany, An Introduction to Plant Science, s.268) 6-http://www.healthy.net/asp/templates/book.asp?PageType=Book&ID=343 7-http://www.healthy.net/asp/templates/book.asp?PageType=Book&ID=343 8-http://www.healthy.net/asp/templates/book.asp?PageType=Book&ID=343

3. Бөлүм: Уруктардагы Долбоор

Ал асмандарды түркүксүз жараткан, муну көрүп турасыңар.
Жерде болсо силерди чайпалтпасын деп чайпалбас тоолорду койду жана ал жерде ар бир жандыкты көбөйтүп жайды. Биз асмандан суу түшүрдүк, муну менен жерде ар бир сонун жуптан бир өсүмдүк өстүрдүк.
(Локман Сүрөсү, 10)

Уруктар түзүлүшү жагынан, мурдакы бөлүмдө да айтылгандай, бир урук кабыгы, азык кампасы жана эмбриондон турат. Бирок жалпы түзүлүшү окшош болгону менен, ар бир уруктун азык кампасынын көлөмү, урукту коргоочу кабыктын түрү, калыңдыгы, сыртынан ороп турган мөмөнүн формасы, мөмөсүнүн даамы бири-биринен абдан айырмаланат. Уруктардын кабыгынын формасы, түсү, материалынын түрү сыяктуу бүт өзгөчөлүктөрү өсүмдүктүн жашаган чөйрөсүнө жана түрүнө карап өзгөрөт.

Бул жагынан караганда бүт уруктар өзүнчө бир жаратуу керемети болуп саналат. Эми уруктардагы айырмачылыктарга мисал келтирели. Өрүктө бир данек, б.а. бир даана урук болот жана ал катуу кабыктын ичинде абдан мыкты корголот. Мөмөсү болсо канттуу жана аны жегенге болот. Бул бөлүгү адамдардан тышкары, канаттуулар, кемирүүчүлөр, курт-кумурска, чымын-чиркейлер жана башка жаныбарлар үчүн да мыкты бир азык болуп саналат. Мөмөнүн мындай эки бөлүктөн турушу өсүмдүк үчүн да жакшы бир мүмкүнчүлүк. Себеби мөмө бөлүгүн жеген соң өрүктүн ортосунан катуу бир данек, б.а. урук чыгат. Жана урук ыңгайлуу бир жерде өнүп, жаңы бир даракка айлануу мүмкүнчүлүгүнө ээ болот.

Kivideki tohumlar çok sayıda ve küçüktür. Ancak kayısıda tek bir çekirdek yani bir tane tohum bulunur ve bu çekirdek katı kabuğunun içinde çok iyi korunur. Dünya üzerindeki bitki çeşitliliği ile doğru orantılı olarak tohumlarda da çeşitlilik söz konusudur. Her bitkinin tohumunun şekli, içerdiği yedek besin miktarı, tohum kabuğunun cinsi ve kalınlığı birbirinden farklıdır. Bu açıdan incelendiğinde tüm tohumlar bir tasarım harikası olarak karşımıza çıkar.

Дагы бир мисал катары кивини берели. Киви өрүктөн айырмаланып, ичиндеги данектери (уруктары) да желе турган бир мөмө. Ошондуктан кивинин бир эмес, көп санда майда уруктары бар. Кивидеги сыяктуу топ-топ болгон уруктар көбүнчө майда болот, бирок чогуу жана көп санда болгондуктан, мөмөнүн бир бөлүгүн жешсе дагы, өсүмдүккө айлануу ыктымалдыгы көбүрөөк болуп саналат.

Кургак мөмөлөр болсо көбүнчө уруктун корголушунда жана тарашында маанилүү бир роль ойногон архитектуралык түзүлүштөр менен кооздолгон. Буга мисал катары төө тикендин төбөсүндөгү чачыны берүүгө болот. Бул кичинекей парашюттар, кийинки бөлүмдөрдө терең каралгандай, баалуу жүктөрүн (көбөйүү клеткаларын) аба аркылуу алыс жерлерге жеткирүү кызматын аткарат.

Üstteki resimde yer alan Epilobium glaberrinum adlı bu bitki tohumlarını rüzgarla dağıtır. Tohum kapsülünün 4 parçadan oluşan bir tasarımı vardır. Bu parçalar birbirinden ayrılır ayrılmaz bitkinin püsküllü tohumları havaya dağılıp rüzgarın estiği yönde çeşitli bölgelere yayılır. Kuru meyvelerde genellikle bu bitkideki püsküllere benzer şekilde, tohumun taşınmasını sağlayan özel tasarımlar vardır. Tohumların genel yapısına bakarak bakarak nasıl dağıtıldığını anlamak mümkündür. Yanda görülen tüy tohumlar rüzgar vasıtasıyla çevreye dağılırken yukarıdaki resimde görülen bitkinin tohumları bitkinin kurumasından sonra çevreye dağılmaktadır.

Кургак мөмөлөрдөн көп уруктуулар уруктарын таратуу үчүн ачылышат. Өнүү учурунда уруктар бири-бирине жакындап тыгылышат жана бири-бирин жакшылап кысышат. Мындай мөмөлөр өзүнөн-өзү ачылуучу мөмөлөр деп аталат. Буларда уруктун кабыгы калың жана бекем болот, себеби эмбрион менен азык кампасын ушул кабык коргойт. Бул түрдүн уруктарынын түсү, формасы жана тканы ар түрдүү болот жана канаттар, чачылар, ичке кабыкча сыяктуу ар кандай бөлүктөрдөн турат.

Көп уруктуу кургак мөмөлөрдүн абдан көп түрү бар. Капсулалар, баштыкчалар, гранулалар ж.б. сыяктуу мөмө түрлөрү бар. Булардын кээ бир мисалдары төмөнкүлөр:

Montbretia'нын капсуласы жалтырак кызгылт сары түстөгү үчтөн тоголок уруктары болот. Уруктарын айланага чачуу үчүн шамалдын аны кыймылдатышын же кандайдыр бир жандыктын ал жерден өтүшүн күтөт.9

Боб (буурчак) өсүмдүктөрү болсо бүртүктүү мөмөлөрдөн турган абдан кеңири тараган бир өсүмдүк түрү болуп саналат. Ар бир түрдүн формасы жана өзгөчөлүктөрү ар кандай. Мисалы, нокоттун бүртүктөрү бир катарга абдан тартиптүү тизилген. Colutea arborescens болсо ичи абага толуп, шишип турат жана үн чыгарып жарылат. Бул өсүмдүктөрдүн эң кызыктуусу болсо мимоза өсүмдүгүнүн (Mimosa pigra) укмуштуу бүртүктөрү (уруктары). Буларда ар бири ичинде бирден урук сактай турган түкчөлүү тикендерге окшогон формалар пайда болот.10

Булар өсүмдүктөрдүн уруктарындагы функционалдык түзүлүштөр жөнүндөгү мисалдардын бир канчасы гана. Ар бир өсүмдүк түрүнүн урук түзүлүшүнүн ар түрдүү болоорун ойлогонубузда, өсүмдүктөр дүйнөсүндө канчалаган кемчиликсиз түзүлүштөр бар экенин түшүнөбүз.

Bütün tohumlardaki içerik genel olarak aynıdır. Ancak resimde de görüldüğü gibi tohumun şekli bitkinin türüne göre değişiklik gösterir. Allah tohumlarda benzersiz bir çeşitlilik yaratmıştır.
A. Çeşitli Tohum Türleri	a. Kayısı, şeftali gibi meyvelerin tohumları b. Kivi, nicandra gibi meyvelerin tohumları	c. Fındık benzeri myvelerin tohumları d. Haşhaş benzeri bitkilerin tohumları
1. Tohum zarı 2. Yumurta akı 3. Çenek 4. Tohumcuk	5. Kök taslağı 6. Kapalı mikrofil 7. Plesenta 8. Boyuncuğun kalan kısmı	9. Tohum kılıfı 10. Göbek bağı 11. Birikme yeri 12. Çiçek sapı

Уруктардын Тонундагы Атайын Заттар

Yukarıdaki resimde görülen Montbretia bitkisi tohumlarını rüzgar vasıtasıyla dağıtır. Bundan başka hayvanlarda bu bitkinin tohumlarını dağıtmasında yardımcı olurlar.

Уруктардын түзүлүшүнөн тышкары, тондору да өз муктаждыктарына ылайык жаратылган.

Уруктун ичиндеги эмбрион абдан баалуу. Ошондуктан жаңы өсүмдүк толук жетилгенге чейин бул эмбрион абдан кылдат корголушу керек. Мындай коргоо кызматын уруктардын тондору аткарат. Уруктун сырткы чөйрөнүн терс таасирлеринен коргонуу деңгээли тонду түзгөн заттын чыдамкайлыгынан көз-каранды. Ошондой эле, тондун курамындагы заттар уруктардын суу бетинде тура алышында же шамал менен учушунда да роль ойнойт.

Уруктардын сырткы тондорунун абдан көп түрлөрү жана өзгөчөлүктөрү бар. Кээ бир сырткы тондор душмандарды качыруу үчүн ачуу бир зат менен оролгон. Кээ бирлери болсо «танин» аттуу бир затка бай болот; бул зат уруктардын чиришин чектейт. Көп өсүмдүк түрлөрүнүн уруктарында болсо тондор бир килкилдек зат менен оролгон. Белоктор менен бириккен комплекстүү канттардан турган бул килкилдек зат суу тийгенде шишип чыгат. Натыйжада урук нымдуу заттардын бетине оңой эле жабыша алат. Бул касиети, алдыда каралгандай, өнүү учурунда зор роль ойнойт.11

Kusursuz bir düzen içinde sıraya dizilmiş olan bezelye tohumları, bitkinin içindeki özel keseciklerde korunurlar. Bu, dünyanın neresinde olursa olsun yetişen bütün bezelyeler için geçerlidir. Aynı kusursuz düzen, aynı mükemmel renk ve tad bütün bezelyelerde vardır. Bunu sağlayansa bezelyelere Allah tarafından yerleştirilmiş olan bilgidir.

Уруктардын коргоочу сырткы кабаттары (тондору) көбүнчө абдан катуу болот. Бул өзгөчөлүк урукту сырткы факторлордон коргойт. Мисалы, кээ бир уруктардын калыптанышынын акыркы этабында сырткы беттеринде бекем бир мом сымал зат чогулат, бул уруктарды суунун жана газдын таасиринен коргойт.12 Уруктардын тондорунун материалы өсүмдүктүн түрүнө жараша өзгөрөт; фасольдогу сыяктуу ичке бир кабык менен же чиенин (вишня) данегиндеги сыяктуу жыгач сымал, катуу бир кабык менен оролгон болушу да мүмкүн. Сууга чыдамкай болушу талап кылынган уруктардын кабыктары башкаларга салыштырмалуу катуураак жана калыңыраак болот.

Уруктардагы укмуш тартипке күнүмдүк жашоодо көп кездешкен бир өсүмдүктөн, фасольдон мисал келтирели: фасоль уругу түрүнө жараша бир же эки тон менен оролгон. Бул тондор пальтодой болуп урукту сырткы чөйрөнүн суук аба, кургакчылык, механикалык таасирлер сыяктуу оор шарттарынан коргойт. Бул жер ошол эле учурда сырткы чөйрө менен болгон бүт зат алмашуулардын ишке ашуу аймагы болуп саналат. Кыскасы, уруктун чоңоюшунда бул тон маанилүү бир роль ойнойт.

Фасоль уругунун үзүлүп алынган жеринде сүйрү бир из көрөбүз. Бул уруктун эне өсүмдүккө болгон байланыш чекити. Жакшылап караганда ал жерде «микропиле» деген кичинекей бир тешик бар экенин көрөбүз. Бул тешикти аткарган кызматы жагынан наристелердин киндигине салыштырууга болот. Бул атайын каналдан энелик бездин ичиндеги энелик клетканы уруктандыруучу түтүкчө кирет. Ошондой эле, учуру келгенде суу бул тешиктен кирип, уруктун өнүшүнө шарт түзөт.13

Üstteki mimoza bitkisinin tanelerinden her biri bir tohum içerecek şekilde tüylü dikene benzer şekiller oluşturur. Yandaki Colutea arborescens ise içi hava ile şişmiş bir haldedir ve tohumlarını patlatarak dağıtır.

Уруктардын тондорунун калыңдыгы да, жогоруда да айтылгандай, өсүмдүктүн түрүнө жараша атайын белгиленген. Ар бир өсүмдүктүн уругунун кабыгы өз чөйрөсүндө өнүп чыгышына мүмкүнчүлүк бере тургандай деңгээлде болот; өтө калың да, өтө ичке да эмес. Себеби кабыгы абдан калың болгон бир урук бүт оор шарттарда жашай алат; бирок мунун бир терс тарабы бар: кабыктын ашыкча калың болушу эмбриондун сыртка чыгышында кээ бир маселелерди жаратышы мүмкүн. Кабыгы жука бир урук болсо көптөгөн сырткы факторлордон улам бат бузулуп кетиши ыктымал. Ошондуктан бүт уруктардын кабыгынын калыңдыгы өз чөйрөсүнө эң ылайыктуу жаратылган.

Мындан тышкары, өсүмдүктөрдүн уруктарынын түзүлүшүн анализ кылганда дагы бир нерсени көрөбүз. Жаныбарлар аркылуу тараган уруктарда ал жаныбарларды кызыктыруу үчүн уруктардын кабыктары оңой тешиле турган өзгөчөлүктө болот. Бирок ошол эле учурда бул кабыктар бүт урук жегичтерди кызыктырбай турган түзүлүштө болушат.14

Бул жерге чейин айтылгандардан да апачык көрүнүп тургандай, сырткы көрүнүшү жөнөкөйдөй көрүнгөн уруктардын түзүлүшү негизи абдан пландуу болот. Бүт уруктардын ичиндеги заттардын өлчөмү, курамы, коргоочу кабыктары сыяктуу өзгөчөлүктөрү айлана-чөйрөсүнө жана климат шарттарына жараша ар кандай болууда. Мынчалык түрдүү түрдүү өзгөчөлүктөр кантип пайда болгон?

Resimde görülen Ipomoea murucoide'lerin ağır tohumları bu incecik tüyler sayesinde havada uçabilmektedir. Ayrıca tohumların rüzgarla birlikte yerde yuvarlanmasını sağlayanlar da bu tüylerdir. (Grains de Vie, s.25)

Бул суроонун жообун эволюция теориясын жактаган китептерден издегенде, кызыктуу бир нерсени байкайбыз. Эволюционисттер «эмне үчүн?», «кантип?» деген сыяктуу суроолорго жооп берүүнүн ордуна, бүдөмүк сөздөрдү, көз бойомой ыкмаларды колдонушат. Уруктардын кабыктары жөнүндө Evolution аттуу эволюционист бир китепте жазылган сөздөрдү карайлы.

Уруктун кабыгы ар кандай жаныбарлардын азуу тиштерине, ичеги кислоталарына жана ферменттерге, кычкылтексиз атмосферага чыдай турганчалык бекем болот. Ошондой эле, бул урук кабыгы керек учурда өнгөнгө ылайыктуу шарттар түзүлгөнгө чейин эмбрионду абадан, туура эмес өнүшүнө алып келе турган себептерден жана урук жечү жаныбарлардан коргошу үчүн эволюциялык жактан дизайн кылынган.15

Resimde görülen jölemsi cisimler Ocimum basilicum adlı bir çeşit fesleğen türüne aittir. Bu fesleğenin tohum kılışarı su ile bağlantı haline geçtiğinde birkaç dakika içerisinde hemen jölemsi bir madde üretir. Böylece resimdeki ilginç şekli alırlar. Bu fesleğen türünün tohumları Tayland'da ve doğunun başka bölgelerinde özellikle meyva sularına katılarak kullanılır. (Grains de Vie, s.24)

Көңүл бурулган болсо, бул жерде уруктардын кемчиликсиз түзүлүшүндөгү таң калыштуу өзгөчөлүктөрдүн кээ бирлери саналып өткөн соң, аягында «эволюциялык дизайн» деген сөз колдонулуп, уруктарды эволюция аркылуу пайда болгон деп көрсөтүүгө аракет кылынууда. Бирок, албетте, бул абзац «уруктар кантип пайда болгон» деген суроого жооп берүүдөн абдан алыс. Себеби бул жерде негизи уруктардагы кемчиликсиз план жөнүндө сөз болууда. Аягына кошуп коюлган «эволюциялык жактан дизайн кылынган» деген сүйлөмдүн болсо чындыгында эч кандай мааниси жок.

Ошондой эле, бул сүйлөмдүн өзүнүн ичинде да карама-каршылыктар бар. Себеби «эволюция» менен «дизайн» түшүнүктөрү бири-бирине толугу менен карама-каршы түшүнүктөр, жана эволюция бир дизайнды пайда кылып, бир нерсенин долбоорун түзө албайт. Анткени эволюция кокустуктарга таянган бир процессти жактайт; «дизайн», б.а. «долбоор» түшүнүгү болсо анын артында бир акыл бар деген мааниге келет. Ошондуктан бир жерде бир дизайн бар болсо, бул эволюция, кокустук сыяктуу түшүнүктөрдүн ага эч бир таасири жок экенин көрсөтөт. Жаныбарлардагы жана бул китепте каралып жаткан уруктардагы түзүлүштөр дагы алардын эволюциянын эмес, улуу бир акылдын чыгармасы экендигинин апачык далили.

Муну жакшыраак түшүнүү үчүн төмөнкүдөй бир мисал карайлы. Бир күнү бир сүрөт галереясына барып, ал жерде салондун бүт тарабына асылган уруктардын сүрөттөрүн көрдүңүз дейли. Ар бир сүрөттө ар кайсы өсүмдүктүн уругунун сүрөтү тартылган болсун. Галереянын ээсинен бул түрдүү түрдүү сүрөттөрдү ким тарткан деп сурадыңыз дейли. Эгер ал киши сизге «бул сүрөттөрдүн бир сүрөтчүсү жок, булар кокустуктардын натыйжасында эволюциялык жактан дизайн кылынган» десе кандай ойго келмексиз? Албетте, бул жооптун абдан логикасыз жана акылга сыйбай турганын түшүнүп, буларды тарткан сөзсүз бир сүрөтчү бар деп талашмаксыз.

Жансыз урук сүрөттөрүнүн эволюция тарабынан дизайн кылынганына ишене албаган сыяктуу эле, демек толугу менен жандуу түзүлүштөгү, ичинде бир өсүмдүккө тиешелүү бүт маалыматтарды камтыган, ылайыктуу шартта өнүп чоң дарактарды, жүз миңдеген түрдүү мөмөнү, гүлдү пайда кылган уруктарды аң-сезимсиз кокустуктардын пайда кылганына да ишене албайсыз. Көрүнүп тургандай, бул жерде негизи бул дизайнды ким жасаган, кантип жасаган, өсүмдүк бул дизайнга кантип алып келинген жана бул маалыматтар кантип киргизилген деген сыяктуу суроолорго жооп берүү керек.

Жыйынтыктасак, уруктардын түзүлүшүндө эволюционисттердин кокустук көз-карашы эч түшүндүрө албай турган апачык бир план бар. Албетте, бул план аң-сезимсиз кокустуктардын натыйжасында же башка кандайдыр бир себеп менен пайда болгон эмес. Ар бир сүрөттүн бир сүрөтчүсү болгон сыяктуу, уруктарды да чексиз акылдын жана улуу кудуреттин ээси Аллах жараткан. Өсүмдүктөрдөгү түзүлүштөрдүн ар бир баскычында көрүнүп турган бул акыл алардын улуу кудуреттүү Аллах тарабынан жаратылгандыгынын апачык бир далили.

Üst Sağ: Fasulye taneleri koruyucu bir kılıfla çevrelenmişlerdir. Tohumlardaki embriyonun korunmasında ve yayılmasındaki tek etken tohum kılışarı değildir. Bazı bitki türlerinde bu işlemler aynı zamanda meyve ile de yapılmaktadır. Örneğin resimlerde değişik evreleri görülen Nicandra physaloide çiçeğinde yumurtacık bir süre sonra içerisi tohumla dolu şişkin bir meyve haline gelir. Bu meyvenin üst kabuğunun bir bölümü soyulacak olursa tohumların ilk boyutlarının yani yumurtacık olan hallerinin 500 katına ulaştıkları görülecektir. Tohumlar, anne bitkiye göbek bağı olarak nitelendirilebilecek bir bağ ile bağlanmışlardır. (Grains de vie) Sol: Nar tohumları sulu, kırmızı meyveler ile korunmaktadır. Son derece estetik bir görünüme sahip olan nar taneleri elbette ki Allah'ın kusursuz tasarımının bir ürünüdür.

Силер үчүн асмандан сууну Ал түшүрөт; андан ичесиңер, айбандарыңарды оттоткон чөп-дарактар ошонон (өсөт). Аны менен силер үчүн эгин, зайтун, курма бактары, жүзүмдөр жана мөмөлөрдүн ар кандай түрүнөн өстүрөт. Күмөнсүз, мында ойлоно алган бир коом үчүн аяттар бар. (Нахл Сүрөсү, 10-11)

Üstteki resimlerde kiraz tohumu ve bu tohumun içindeki bilgiler doğrultusunda büyümüş, çiçek açmış, zamanı geldiğinde de meyve verecek bir kiraz ağacı görülmektedir. Yandaki resim ise bir tür yabani incir ağacına aittir. Metrelerce yükseklikteki bu dev ağaçlar da, meyvelerinin şekeri, kusursuz rengi ve lezzeti tam olan kiraz gibi ağaçlar da küçük tohumlardan çıkmaktadır. (Aşağıdaki resimde görülen insan elindeki küçük tohum yandaki incir ağacının tohu- mudur) Bu ağaçlarla ilgili bütün bilgiler eksiksiz bir şekilde tohumlarında kodlanmıştır. Üstelik milyonlarca yıldır aynı tohumlara aynı bitkiler kodludur ve bu sayede aynı tohumlardan aynı bitkiler çıkmaktadır. Allah tohumlara yerleştirdiği bilgi ile herşeye güç yetiren olduğunu bize göstermektedir.

Palmiye bitkisinin tohumları sağda görülen meyvelerin içinde saklanır. Tohumların toprağa ulaşması ve gerekli şartların sağlanması ile birlikte metrelerce uzunluğa ulaşacak ağaç büyümeye başlar.

Ortada gördüğünüz kuru tohumlardan diğer resimlerde görülen rengarenk, mis gibi kokan çiçekler yetişmektedir. Bu, üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir yaratılış gerçeğidir.

Dünya üzerinde çok sayıda çiçek, ağaç, meyve ve sebze vardır. Bu çeşitlilik bitkilerin tohumlarına yerleştirilmiş olan bilgiler ile sağlanmaktadır. Resimde iris çiçeği ve tohumu görülüyor.

Sağda görülen tohumlarda resimdeki kırmızı renkli, dış kabuklarında dikene benzer çıkıntıları olan meyvelerin bilgisi mevcuttur. Bundan başka ağacın yapraklarındaki yeşilin tonu, şekli, damarlarının kırmızı renkte olacakları da tohumlardaki bilgide saklıdır. Ayrıca bu ağaç türü, bu bilgi sayesinde dünyanın her yerinde aynı özelliklere sahiptir.

Yukarıda görülen küçük tohumlarda yandaki 30 metrelik ağaçla ilgili tüm bilgiler kodlanmıştır. Ağaçta kaç yaprak olacağı, ağacın boyu, meyve verip vermeyeceği gibi özelliklerin tümü bu bilgiler arasındadır. Üstelik tüm bu bilgiler dünya tarihinin başından bu yana aynı tohumlarda aynı şekilde kodlanmıştır. Ve aynı tohumlardan hep aynı ağaçlar büyümüştür.

1. Begonya bitkisi ve tohumları	2. Gomphrena çiçeği ve tohumları

1-4) Manolya bitkisi geceleri yapraklarını az kapatır. Bu sayede böceklerin kendisini daha çok ziyaret etmesini sağlamış olur. 5) Çiçek solmaya başlar. Taç yapraklar artık bir çiçeğin yere düşecek çöpleri haline gelir. 6) Taç yapraklar solar. 7) Çiçeğin polenlenmiş yumurtası meyveye dönüşmeye başlar. 8) Meyve olgunlaştığında çok güzel kırmızı bir renk alır. 9) En sonunda olgunlaşmış meyveler patlayarak düşmeye hazır tohumlar haline dönüşürler. Bu tohumlar daha sonra yanda görülen ihtişamlı manolya ağaçlarını oluşturacaklardır.

Уруктардын Ар Кандай Чоңдукта Болушунун Маанилүү Себептери Бар

1. 25 cm'lik tohum 2. 2 cm'lik tohum	3. 0.6 cm'lik tohum 4. 4-6 cm'lik tohum

Ар бир өсүмдүктүн уругу ар кандай чоңдукта болот. Мисалы, суу аркылуу узун жол жүргөн кокостор эң чоң уруктардын катарына кирет. Бул чоңдук кокосторго узун сапарына жете турганчалык азык топтоо мүмкүнчүлүгүн берет.

Орхидеялардын уругу болсо абдан кичинекей болот. Орхидеялар топурак, күндүн нуру жана нымдуулук алар үчүн толук ыңгайлуу болгон шарттарда гана өсө алчу, назик өсүмдүктөр. Ошондуктан орхидеялар шамал менен оңой учушу үчүн майда жана эң ыңгайлуу жерге тарашы үчүн көп санда урук алышат. Бир орхидея гүлү миллиондогон урук чыгара алат.16 Көрүнүп тургандай, уруктардын чоңдугу дагы өсүмдүктөрдөгү башка өзгөчөлүктөр сыяктуу бир план менен белгиленген.

Сүрөттөгү бук дарагынын уруктары күздүн аягына жакын тарайт жана айланада учуп башташат. Көлөмү 0,5 см болгон бул кичинекей уруктар каерде күндүн нуру жетиштүү болсо, ошол жерде чоңоюшат.

Тропикалык токойлордо абдан чоң көлөмдүү уруктар жетилет. Сүрөттө көрсөтүлгөн Mommay булардын бири. Mommay уруктарынын чоңдугу көбүнчө 5 см болот. Бул уруктардын өзгөчөлүгү тамырлары оңой өсүп кургак жерлерде өнүшүнө шарт түзөт. Бул болсо уруктун кургакчылыктан куурап калуу рискин азайтат.17

Ал асмандан суу түшүрөт. Муну менен бүт нерсенин өсүмдүгүн өстүрөт, андан көгөргөн өсүмдүктөрдү, алардан болсо тизилген дандарды чыгаруудабыз. Жана курма дарагынын бүчүрүнөн да жерге самсаалаган бутакчалар, - бири-бирине окшогон жана окшобогон – жүзүмдөрдөн, зайтундан жана анардан бакчалар (кылуудабыз). Мөмөсүнө, түшүм бергенде жана жетилгенде бир карап көргүлө. Эч күмөнсүз, ыйман келтире турган бир коом үчүн мында чындыгында аяттар бар. (Энъам Сүрөсү, 99)

Çeşitli renk ve büyüklüklerdeki tohumları yaratan Yüce Rabbimiz Allah’tır.

Dipnotlar

9- Françoise Brenckmann Grains de Vie, Le Monde Merveilleux Des Graines, s.31

10- Françoise Brenckmann Grains de Vie, Le Monde Merveilleux Des Graines, s.32-33)

11- Françoise Brenckmann Grains de Vie, Le Monde Merveilleux Des Graines, s.24

12- Plantwatching, s.44

13- Françoise Brenckmann Grains de Vie, Le Monde Merveilleux Des Graines, s.17

14- Mark Ridley, Evolution, Oxford University Press, 1997, s.293

15- Mark Ridley, Evolution, Oxford University Press, 1997, s.293

16- Harry J. Fuller, The Plant World, s.48-51

17- Françoise Brenckmann Grains de Vie, Le Monde Merveilleux Des Graines, s.86